We keken met ingehouden adem naar de Panoreportage over het overmatig medicatiegebruik bij ouderen en in het bijzonder bij ouderen in woonzorgcentra.
Zorg voor ouderen en zeker zorg voor ouderen met dementie is complex en heeft een multidisciplinaire en holistische visie en beleid nodig. De zorgzwaarte en zorgcomplexiteit wordt alleen maar groter en moeilijker. De tijd waarin ouderen in woonzorgcentra vooral fysieke verzorging nodig hadden is voorbij. Ouderen met een psychische kwetsbaarheid en dementie vormen een steeds groter wordende groep in de populatie in onze woonzorgcentra. Dit heeft tot gevolg dat wij actief bezig zijn met de kanteling van het medisch model naar een persoonsgerichte benadering waarin kwaliteit van wonen en leven centraal staat. Onze lopende projecten van woonleefbeleid, het project psychofarmaca, betekenisvolle activiteitenmethode en project Odette ondersteunen deze kanteling in visie en strategie. Ook in Zorg-Saam zoeken we naar alternatieven in de zorg voor kwetsbare bewoners. Project Odette is bekend in onze voorzieningen. Met project Odette leren we anders kijken naar dementie, onbegrepen gedrag en onrust. Deze signalen worden meegenomen in de dagdagelijkse zorg voor deze bewoners.
Onderzoek toont aan dat medicatiegebruik bij ouderen te hoog ligt. Onafhankelijk van een residentiële setting ligt medicatiegebruik bij ouderen te hoog. Ook bij thuiswonende ouderen bestaat het probleem: te veel, te lang en onjuist gebruik van medicatie. Overmedicalisering is een breder maatschappelijk probleem, ook buiten de muren van de woonzorgcentra wordt medicatie gezien als dé oplossing.
Oorverdovend stil
Wat we merken is enerzijds de oorverdovende stilte als de sector om hulp vraagt en anderzijds het zeer snel en luid vingerwijzen naar de sector in de nasleep van een Panoreportage. Het vingerwijzen resulteert zoals vaak in nog meer regels, nog meer controle, nog meer checken, afvinken en data doorgeven, want als het te controleren is, zal het wel goed lopen.
Maar dat is niet wat de bewoner en bijgevolg de zorgmedewerkers en de sector nodig heeft. Er zijn tal van mogelijkheden om voor bewoners met dementie te zorgen. Een complex probleem vraagt kennis en professionaliteit en daarbovenop vaak een out of the box aanpak: trial and error, combinaties van oplossingen om vaak zelfs maar een tijdelijk effect te hebben. En terug naar af. Net alsof je een knoop ontwart: dat vraagt tijd, geduld, je probeert en ziet dat er nog een grotere knoop bij komt. Of je probeert en je ziet de knoop beetje bij beetje ontwarren tot je ziet dat wat hielp alleen maar de knoop terug verergert. En je begint opnieuw. Zo gaat het in deze complexe zorgsituaties ook: we proberen veel verschillende zaken, leren de bewoner en zijn levensverhaal kennen, we betrekken de familie, demiclowns, muziek, massage, Crdl, wandelen, bewegen, stilte, afzondering, zwaartedekens,… de mogelijkheden zijn legio. Wat voor de ene bewoner werkt, heeft geen effect of net het omgekeerde effect bij de andere bewoner. Wat vandaag helpt en rust brengt voor de bewoner werkt morgen helemaal niet meer.
In de reportage is verpleegkundige Nancy kritisch: 'Zolang er niet meer hulp komt in de zorg, zal dit alleen maar toenemen.' Ze kaart het personeelstekort en de krapte op de arbeidsmarkt aan: een neerwaartse spiraal. Te weinig handen aan het bed, te weinig mogelijkheden om goeie zorg te geven, meer onbegrepen gedrag bij bewoners, sneller grijpen naar psychofarmaca. Ook soms voor het gemak en niet in het voordeel van de bewoner. Schrijnend om een zorgverlener dat te horen zeggen, want zo wordt de bewoner niet adequaat verzorgd en heeft de zorgverlener het gevoel zijn job niet goed of correct te kunnen doen.
We erkennen dat we nog een weg te gaan hebben. Medicatiebeleid is niet iets wat we op ons eentje kunnen dragen: we werken interdisciplinair met huisartsen, apotheek en CRA om met een kritische blik het gebruik van medicatie en in het bijzonder psychofarmaca van onze bewoners te evalueren.
Psychofarmaca kan zijn plaats hebben binnen de zorg voor bewoners, echter vinden wij het belangrijk om onbegrepen gedrag van onze bewoners en uiting van onrust te observeren en te analyseren en op basis van een cascadesysteem verschillende oplossingen aan te reiken waardoor de bewoner rust en welbevinden kan ervaren. Het is vaak evenwichten bewaren tussen zeer persoonsgerichte zorg en het gemeenschappelijk belang van een groep. In een woonzorgcentrum wonen ouderen immers niet alleen, maar is er steeds – ook bij kleinschalig wonen – de component van de gemeenschap.
Het vergt veel tijd en betrokkenheid van de zorgverlener om bewoners te leren kennen en te kunnen inspelen op vaak non-verbale signalen. En daar wringt het schoentje: het tekort aan tijd en het tekort aan personele middelen. Zoals de huisarts in de reportage zegt: 'Geef 2 keer zoveel personeel en je krijgt een totaal andere situatie.'
Ook de huisarts die getuigt treedt bij: 'ik weet dat ik niet altijd de richtlijnen volg als ik psychofarmaca voorschrijf aan ouderen. Maar soms is het de beste beslissing en de enige mogelijke keuze om het houdbaar te houden.' Een voorbeeld van morele werkstress. ‘Het wringt omdat je weet dat het beter kan.’
Tijd, handen, middelen en ruimte.
Zorgen voor mensen met dementie is vaak voor alle betrokken partijen een groeiproces, met vallen en opstaan. Het is multidisciplinair krachten bundelen, steunen op de familie en vrijwilligers, de tijd krijgen om mensen te leren kennen, getest worden op je eigen geduld en gaandeweg kleine overwinningen vieren. Het is geen ‘one fits all’ aanpak of een stroomdiagram volgen. Het is complex en vergt professionaliteit, beleid, visie en kennis van zaken.
Geef ons handen, tijd, middelen en ruimte om te doen wat we graag doen en wat we goed kunnen: zorgen voor kwetsbare ouderen. Geef hulp en zuurstof aan de zorg. Geef naast normen en verplichtingen ook mandaten. In zo'n context kunnen we complexe zorgvragen op een persoonsgerichte manier en in verbinding geven en organiseren.
Ilde Bevernaege - Manager Wonen en Zorg
Naiké Costa - Projectdirecteur